Rabu, Mei 07, 2008

Sekilas Tentang Wayang


Wayang Kulit adalah seni tradisional Indonesia, yang terutama berkembang di Jawa dan di sebelah timur semenanjung Malaysia seperti di Kelantan dan Terengganu. Wayang kulit dimainkan oleh seorang dalang yang juga menjadi narator dialog tokoh-tokoh wayang, dengan diiringi oleh musik gamelan yang dimainkan sekelompok nayaga dan tembang yang dinyanyikan oleh para pesinden. Dalang memainkan wayang kulit di balik kelir, yaitu layar yang terbuat dari kain putih, sementara di belakangnya disorotkan lampu listrik atau lampu minyak (blencong), sehingga para penonton yang berada di sisi lain dari layar dapat melihat bayangan wayang yang jatuh ke kelir. Untuk dapat memahami cerita wayang (lakon), penonton harus memiliki pengetahuan akan tokoh-tokoh wayang yang bayangannya tampil di layar.
Pertunjukan wayang kulit telah diakui oleh UNESCO pada tanggal 7 November 2003, sebagai karya kebudayaan yang mengagumkan dalam bidang cerita narasi dan warisan yang indah dan berharga ( Masterpiece of Oral and Intangible Heritage of Humanity ). Wayang kulit lebih populer di Jawa bagian tengah dan timur, sedangkan wayang golek lebih sering dimainkan di Jawa Barat.

Wayang Kulit iku sajinising pagelaran wayang sing nrapaké bonékah-bonékah saka kulit. Jinis wayang iki kang paling disenengi ing Tanah Jawa. Wayang iki digawe seka kulit kang ditatah lan dientha kaya dene manungsa. Umumé wayang kulit nggunaake lakon Wayang Purwa, nanging ana uga kang nganggo Crita Menak lan Babad Tanah Jawa, crita agama, perjuwangan, lan maneka warna crita liyane.
Wayang kulit dimainke ing layar putih kang sinebut kelir. Dene wayang-wayang kuwi ditancepake ing debog lan ana ing sisih tengen lan kiwa dhalang. Gamelan kang ana ing sisih mburi ngramaake pagelaran iki.

Panyebaran
Wayang kulit sumebar ing tanah Jawa lan uga perangan Nusantara, nanging wayang iki luwih disenengi dening wong Jawa Tengah lan saperangan Jawa Wetan. Ing antarane panggonan siji lan liyane nduwe gagrag dhewe-dhewe, sing paling gedhe yaiku Gagrag Ngayogjakarta karo Gagrag Surakarta. Gagrag Banyumas lan Gagrag Pesisiran uga kondhang ing tlatahe dhewe.
Ing jaman saiki, pagelaran wayang antuk owah-owahan. Campursari lan dhagelan mlebu ing antarane pagelaran mau. Amarga wayang uga wis mlebu dadi acara televisi, suwene pagelaran kang asline sewengi sok dikurangi dadi sawetara jam thok.

Uba Rampe

Cempala


:


thuthukan dhalang kanggo ngiringi antawacana lan omongan ing lakon.

Kelir


:


layar putih kang dibeber kanggo mainke wayang.

Blencong


:


Senthir kanggo gawe wewayangan, ing jaman saiki ana kalane senthir disulih nganggo petromax utawa lampu listrik.

Kepyak


:


digawe seka kuningan kanggo iringane dhalang.

Kothak


:


wadhah wayang lan kanggo dithuthuk Cempala

Gedebog/debog


:


kanggo tancepan wayang.

Gamelan


:


kanggo ngiringi pagelaran.

Simpingan

Akehe wayang ing kothak ora padha ing antarane dhalang siji lan liyane. Ana kang kurang seka 180, ana uga kang nganti 400 wayang. Wayang mau ana kang ditata ing pakeliran sisih tengen lan kiwa, ana uga kang ing njero kothak.

Simpingan Kiwa
Ing antarane kang ditata ana ing sisih kiwa yaiku:
Buta Brahala/Ditya Balasrewu
Kumbakarna
Tremboko
Bathara Gana
Nilarudraka
Bathara Kala
Karungkala
Bagaspati
Yudhakalakresna
Kala Pracona
Maesasura
Lembusura
Gajendramuka
Niwatakawaca
Prahasta
Wisnungkara
Jambumangli
Pancatnyana
Arimba
Suratimantra
Sekipu
Getahbanjaran
Prabakesa
Wisnungkara
Brajawikalpa
Brajalamatan
Yamadipati
Rajamala
Dasamuka Triwikrama/kurda
Dasamuka
Sumali
Rahwana
Bomantara
Wesiaji/Watuaji
Brajadentha
Brajamusthi
Indrajid/Meganandha
Bukbis/Pratalamaryam
Trisirah
Trinetra
Trikaya
Triweneh
Trimurdha
Dewantaka
Dewantumut
Narantaka
Sagsadewa
Kangsa
Duryudana
Kurupati
Setija/Bomanaraksura
Bogadenta
Sambu
((Baladewa|Prabu Baladewa]] kanthi maneka wanda (versi)
Gendara/Prabu Suwala
Sugriwa
Subali
Bathara Indra
Prabu Basudewa
Matswapati
Dhestharastra
Dasarata
Drupada
Salya
Bismaka
Kencakarupa
Rupakencaka
Basudewa Nom
Gardapati
Seta
Utara
Wratsangka
Bismaka
Setyajid
Resi Bisma
Ugrasena
Singamulangjaya
Setyaki
Sanga-Sanga/Jayasanga
Arya Prabu Rukma
Wibisana
Supala
Suwanda
Adipati Karna
Dhresthajumena
Denthawilukrama
Nakula
Sadewa
Trigantalpati/Suman
Kumbayana
Narasoma
Narayana
Lesmanamandrakumara/Sarojakusuma
Bathara Panyarikan
Bathara Mahadewa
Samba
Setyaka
Warsakusuma
Rukmarata
Wisanggeni
Pinten
Tangsen
Denawa Bajang/Sukasrana
Bayi Denawa

Simpingan Tengen
Kang ditata ing sisih tengen diwiwiti seka wayang Brahala/Dewa Amral/Dewa Mambang dipungkasi nganggo wayang bayen.
Brahala/Dewa Amral/Dewa Mambang
Prabu Tuguwasesa/Jaya Pusaka/Renggani Sura (versi Yogyakarta/Ki Timbul)
Bathara Bayu
Bima/Werkudara
Dhandunwacana
Ramabarghawa
Pulasiya
Bratasena/Dwijasena/Wijasena
Jagal Abilawa/Billawa
Guru Putra
Bathara Brama
Gandamana
Bathara Tantra
Danaraja/Danapati
Antareja
Gathutkaca
Suryakaca
Abiyasa Kurda (marah)
Jaya Sumpena
Sasikirana
Antasena
Bathara Baruna
Puthut Guritna
Wisnu Kapiwara
Anoman
Resi Mayangkara
Bathara Guru
Bathara Wisnu
Kresna
Kresna Dipayana (Prabu Abiyasa)
Narasinga
Ramawijaya
Mahapunggung
Watugunung
Arjunasasrabahu
Kuncara Kresna
Kuncara Kresna Nom
Sentanu
Kamajaya
Dasarata
Kresna Dipayana
Palasara
Manumayasa
Pandu Dewanata
Kariti/Katili/Wilikiti
Sekutrem
Puntadewa
Yudistira
Abiyasa Nom
Dewabrata
Arjuna
Dananjaya
Leksmana Widagda
Suryatmaja/Suryaputra
Permadi
Ciptaning
Wijakangka
Yama Widura
Abimanyu
Parikesit
Dewasrani
Bathara Surya
Bathara Kamajaya
Sakri
Sucitra
Sumantri
Wrehatnala
Sanjaya
Pancawala
Priyambada
Irawan
Sumitra
Sidapaksa
Jaya Sampurna
Bambangan (srambahan)
Bathara Narada
Arimbi Yaksi
Bathari Durga
Anjani
Jembawati
Setyaboma
Rukmini
Dresanala
Erawati
Surtikanthi
Banowati
Gendari
Kunthi
Drupadi
Madrim
Trijatha
Bathari Uma
Bathari Supraba
Bathari Wilutama
Dewi Amba sakadhang
Bathari Sri
Sinta
Sembadra
Srikandhi
Larasati/Rarasati
Utari
Pregiwa
Pregiwati
Sumpaniwati
Siti Sundari
Titisari
Sang Hyang Wenang
Dewa Ruci
Wayang Bayen/putran

Wayang Dhudahan
Wayang dhudahan yaiku wayang kang ora melu disimping nanging mung disimpen ana sajroning kotak. Biasane wayang dhudahan kuwi klebu wayang sing kerap dilakokake dening Ki Dhalang. Contone wayang dhudahan : 1. Dhudahan Kurawa
Patih Sengkuni
Pandhita Durna
Burisrawa
Dursasana
Kartamarma
Jayadrata
Durmagati, Durgempa, Durmuka, lan sapiturute
Aswatama
Citraksa
Citraksi

2. Dhudahan Pandhita lan Dewa ^ Begawan Abiyasa
Begawan Sempani/Sapwani
Resi Wisrawa
Begawan Wilwuk
Nagaraja
Anantaboga
Badawangananala

3.Dhudahan Raseksa (buta) Prepat
Cakil
Bragalba
Buta Rambut Geni
Buta Terong

4. Dhudahan Panakawan
Semar
Gareng
Petruk
Bagong
Togog/Catugora
Bilung/Sarawita
Cantrik

5. Dhudahan Keparak
Keparak/Emban ayu kembar
Ampil-ampil
Limbuk
Cangik

6. Dhudahan Prajurit
Patih Udawa
Druwajaya
Pragota
Prabawa
Patih Tuhayata
Patih Saragupita
Patih Adimanggala
Patih Sabrangan
Ampyak/Prampogan
Wisata lan Wilmuka
Demang Sarapadha/Cekruktuna
Wadyabala Buta Pringgodani (Kalabendana, lsp)
Wadyabala Buta Ngalengka (Anggisrana,Yuyu Rumpung, Wil Kathaksini lsp)
Wadyabala Buta Kajiman/Bajulbarat
Wayang Setanan
Prajurit Kethek Tambak

7. Dhudahan Wanara
Anila
Anggada
Jembawan
Trigangga/Triyangga
Kapi Anggeni
Kapi Indrajanu
Kapi Suwida
Kapi Pramujabahu
Kapi Kingkin
Kapi Warjita/Cacingkanil
Kapi Janulen
Kapi Menda
Kapi Cucak Rawun
Kapi Saraba

8. Dhudahan Sato Kewan
Gajah(Liman/Dwipangga/Diradha/Matengga.)
Banteng (Andhaka)
Macam (Simo/Sardhula)
Ula (Sarpa/Taksaka)
Celeng (wraha)
Garudha
Kidhang
Landhak
Jaran (Kudha)

9. Dhudahan Pusaka
Kreta Kencana
Maneka warna gegaman (Gadha, keris, jemparing, lsp)

Tidak ada komentar: